Βιο-Πολιτισμός

Ο βιο-πολιτισμός αντλεί έμπνευση αλλά και εκτείνεται πέρα από τα όρια της βιολογίας ως φυσικής επιστήμης, γιατί επικαλείται την ηθική, πνευματική και καλλιτεχνική διάσταση της έννοιας του βίου. Ο βίος δεν είναι μόνο αντικείμενο επιστημονικής έρευνας, αλλά παράλληλα και ένας εμπνευσμένος κόσμος με έντονη εσωτερική ύπαρξη. Είναι μιά μοναδική αίσθηση χαράς να ατενίζουμε τα έμβια όντα, τα δέντρα που μεγαλώνουν, τα πουλιά που τραγουδούν, τα, μέχρι πρόσφατα, αόρατα μικρόβια να χορεύουν κάτω από ένα μικροσκόπιο. Αυτή η θαυμαστή ομορφιά της ζωής, σε όλα της τα επίπεδα, συμβάλλει στην μεταβολή της ανθρώπινης συμπεριφοράς και στην ανάπτυξη του σεβασμού για τη ζωή. Η σημασία του βιο-περιβάλλοντος, ως εννοιολογικού πυρήνα ενός νέου πολιτισμού ή ως "θεμέλιου για την προώθηση των βιο-πολιτιστικών προτύπων",^1-4 έχει τονιστεί στο υλικό του Διεθνούς Πανεπιστημίου για το Βίο-Περιβάλλον.

Ο βιο-πολιτισμός αποτελεί μια νέα διάσταση και διευρύνει τον πολιτισμό που ήδη υπάρχει. Ο βιο-πολιτισμός δεν επικεντρώνεται μόνο στους ανθρώπους, αλλά επεκτείνει το όραμά του σε όλα τα έμβια όντα, καλλιεργώντας το σεβασμό σε κάθε μία από τις αμέτρητες μορφές του βίου. Ο Leibnitz παρατήρησε κάποτε ότι η ζωή είναι περίπλοκη σε όλα της τα επίπεδα: ένα και μόνο ψάρι έχει την ίδια περίπλοκη κατασκευή όπως ολόκληρη η θάλασσα, ένα και μόνο καρποφόρο δέντρο είναι εξίσου περίπλοκο με έναν κήπο.

Ο Πολιτισμός από μία Bιοκεντρική Διάσταση

Στην αναζήτηση νέων αξιών για την επόμενη χιλιετία, χρειάζεται να αναλογισθούμε ότι ο ανθρώπινος πολιτισμός έχει μία περιορισμένη ιστορία μερικών δεκάδων χιλιάδων ετών. Στη διάρκεια της εξέλιξης της ανθρωπότητας, ένα πλήθος από διαφορετικά κοινωνικά πρότυπα έχουν προταθεί και εφαρμοσθεί. Ανάμεσα στα αρχαιότερα ανήκουν η τυραννία και η δημοκρατία. Σ' αυτά, ήλθαν να προστεθούν κατά τους τελευταίους αιώνες εναλλακτικές μορφές πολιτικής συμβίωσης όπως ο καπιταλισμός, ο σοσιαλισμός και ο κομμουνισμός. Ενώ όμως τα ανθρώπινα πρότυπα πολιτισμού τίθενται υπό διαρκή ιστορική αμφισβήτηση, η ύπαρξη του βίου στον πλανήτη εκτείνεται σε εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια. Ο βίος υπόκειται συνεχώς στη δοκιμασία της εξέλιξης και της φυσικής επιλογής. Αποσκοπώντας στην οικοδόμηση βιο-πολιτιστικών προτύπων του μέλλοντος, είναι αναγκαία η υπέρβαση των ανθρωποκεντρικών αξιών και η υιοθέτηση βιοκεντρικών διαστάσεων σε κάθε τομέα του πολιτισμού.²

Προκειμένου να αποσαφηνιστεί η έννοια του όρου βιο-πολιτισμός, μπορεί κάποιος να ρωτήσει τί σημαίνει πολιτισμός γενικά. Oι ορισμοί που έχουν προταθεί κατά τους τελευταίους αιώνες είναι πολλοί και κάθε φιλόσοφος ή ιστορικός ή κοινωνιολόγος προτιμά τη δική του παραλλαγή. Οι περισσότεροι διανοούμενοι συμφωνούν, στο ότι ο πολιτισμός είναι ένας όρος, ο οποίος περιλαμβάνει τις πολυποίκιλες δραστηριότητες, τα πιστεύω, τις ιδέες, τις αξίες και τις δημιουργίες της κοινωνίας. Δεν είναι σπάνιο να ταυτίζουμε τον πολιτισμό με την κοινωνία ως σύνολο.

Ο Spengler αντιπαραβάλλει την πνευματική καλλιέργεια με τα τεχνολογικά και υλικά επιτεύγματα. Αυτά μπορεί να καθορίζουν μία καθαρά τεχνολογική, υλική πρόοδο, καθώς και μία εδαφική (κυρίως στρατιωτική) επέκταση ενός έθνους. Από την άλλη μεριά, η πνευματική καλλιέργεια βασίζεται σε πνευματικές αξίες, έτσι όπως αναπτύχθηκαν μέσα από τη θρησκεία, την επιστήμη και τις τέχνες. Ο Toynbee περιέγραψε αυτήν την προτίμηση της κοινωνίας προς την πνευματική περισσότερο, παρά την υλική πρόοδο, ως την εξιδανίκευση της πνευματικής καλλιέργειας.

Ο όρος πολιτισμός χρησιμοποιείται πιο συγκεκριμένα για να καθορίζει όλες τις υλικές και πνευματικές δημιουργίες που παρήχθησαν από την κοινωνία ή το ρόλο της σε κάποια συγκεκριμένη εποχή. Με αυτή την έννοια, οι πυραμίδες ανήκουν στον πνευματικό πολιτισμό της Αρχαίας Αιγύπτου. Σε ατομική κλίμακα, ο όρος πολιτισμός χρησιμοποιείται για να δείξει τόσο την σωματική όσο και την πνευματική ποιότητα μίας προσωπικότητας.

Κατά αυτόν τον τρόπο, η έννοια του βιο-πολιτισμού είναι πολύμορφη. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι ακόλουθες διαστάσεις:

• δημιουργία ενός νέου πνευματικού πολιτισμού με την ευρύτατη έννοια, ενός πολιτισμού βασισμένου σε βιοκεντρικές αξίες. Οι άνθρωποι των μελλοντικών εποχών θα αποκαλούν τον 21ο αιώνα, εποχή βιο-πνευματικής καλλιέργειας. Ολες οι διαστάσεις όπως η βιο-αισθητική, ο βιο-αθλητισμός, η βιο-ηθική εισάγονται στην έννοια της βιο-πνευματικής καλλιέργειας,
• η υιοθέτηση των αξιών του βίου, ιδιαίτερα στις πολιτικές αποφάσεις, όπως είναι η περιφρούρηση και η φροντίδα του βιο-περιβάλλοντος, θα συμβάλει "στην ενθάρρυνση της συνεργασίας", ώστε "να δημιουργηθεί μία ατμόσφαιρα που να ευνοεί την ειρήνη".⁵ Υπό αυτή την έννοια, ο βιο-πολιτισμός προσφέρει τα θεμέλια για τη βιο-διπλωματία,^4-6
• εκτίμηση της σημασίας που έχουν όλες οι μορφές ζωής, κατανόηση της αλληλεξάρτησης ανάμεσα στο βιο-περιβάλλον και την ανθρωπότητα, και αντίληψη του βίου με καλλιτεχνικούς όρους, είναι χαρακτηριστικά στοιχεία της βιο-πνευματικής καλλιέργειας,
• τροποποίηση του εκπαιδευτικού συστήματος ώστε να συμφωνεί με τις έννοιες και τις αξίες του βίου. Είναι αναγκαίο να αναπτυχθεί ένα βιοκεντρικό πρόγραμμα σπουδών.⁷ Ετσι, τα σχολεία θα καλλιεργούν "ένα νέο πνευματικό πολιτισμό, ευαίσθητο προς το βιο-περιβάλλον και στα όσα περιλαμβάνονται μέσα σ' αυτό."⁷ Εναλλακτικά θα μπορούσαν να ενσωματωθούν οι περιβαλ-λοντικές σπουδές στις αντίστοιχες των κοινωνικών επιστημών, της αρχιτεκτο-νικής, των επιχειρησιακών σπουδών, και αλλού,
• αποδοχή των απόψεων της βιο-πνευματικής καλλιέργειας σε ατομικό επίπεδο. Μπορεί να θεωρηθεί, ότι έχει βιο-πνευματική καλλιέργεια, αυτός που υιοθετεί τις αξίες του βίου και τις εφαρμόζει τόσο στην επαγγελματική, όσο και στην καθημερινή του ζωή,
• προσαρμογή των επιχειρήσεων και της οικονομίας στην ανάγκη προστασίας του βιο-περιβάλλοντος. Οι περιβαλλοντικές έννοιες που έχουν σχέση με τις επιχειρήσεις και την οικονομία αφορούν επίσης την ατομική νοοτροπία. Η βιώσιμη ανάπυξη⁷ μπορεί να θεωρηθεί ως πλαίσιο σκέψης μιας κοινωνίας προσώπων με βιο-πνευματική καλλιέργεια.

Βιο-Αισθητική

Η βιο-αισθητική παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του βιο-πολιτισμού. Η βιο-αισθητική συνδέεται με τις βιο-ηθικές αξίες. Ενα πρόσωπο που θα γαλουχηθεί με την αξία του σεβασμού και της κατανόησης του βίου και με βιο-πνευματική καλλιέργεια, θα θεωρεί την καθαρότερη τεχνολογία και τη διατήρηση του βιο-περιβάλλοντος ως κάτι φυσικό, ως μέρος της καθημερινής ζωής. Η ιδέα ότι "η φύση είναι μία και αδιαίρετη"⁸ θα αποτελεί κοινή γνώση και καθοδηγητική ηθική αρχή.

Διαμέσου των αιώνων, η τέχνη αντανακλούσε τη μελέτη της φύσης και με αυτήν την έννοια, η βιο-τέχνη δεν είναι κάτι καινούργιο. Ομως, το πρόσφατο άνοιγμα του μικρόκοσμου μπορεί να προσφέρει αμέτρητες πηγές έμπνευσης στη μελλοντική καλλιτεχνική έκφραση, γιατί οι καλλιτέχνες που κατανοούν καλύτερα τις βιο-μοριακές κατασκευές, μπορούν να προσφέρουν νέες διαστάσεις στην καλλιτεχνική έκφραση.²

Η αρχιτεκτονική και οι εικαστικές τέχνες, ζωγραφική, γλυπτική και φωτογραφία, είναι δυνατό να εμπλουτιστούν σημαντικά από την ολοένα αυξανόμενη κατανόηση της συμπεριφοράς των ζώων και των φυτών. Η αισθητική γοητεία του βίου μπορεί να φανεί στα συμμετρικά σχέδια των κατασκευών της φύσης. Για παράδειγμα, ζώα με ακτινική συμμετρία όπως ο αστερίας, τα καλαμάρια, τα χταπόδια και τα κοράλια απεικονίζονται στη διακόσμηση των Μινωϊκών νωπογραφιών, σε ζωγραφιές και σε βάζα. Παραδείγματα αρχιτεκτο-νικών και οικιστικών σχεδίων εμπνευσμένων από το βίο αποτελούν το αντικεί-μενο της βίο-αρχιτεκτονικής.

Η βιο-αισθητική προάγεται ιδιαίτερα από τη μουσική, διεθνή γλώσσα που αποτελεί γέφυρα επικοινωνίας των λαών. Η μουσική είναι ιδανικός τρόπος εξύψωσης του ανθρώπινου πνεύματος προς τις αναγκαίες βιοκεντρικές αξίες.

Βιο-Λογοτεχνία

Η λογοτεχνία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως το καλύτερο μέσο για τη κατανόηση και τη διατήρηση του βίου. Η λογοτεχνία μπορεί να γίνει ένα πολύ ισχυρό όπλο για την άμυνα του βίου στην επόμενη χιλιετία, καθώς, σε αρκετές περιπτώσεις στην ιστορία, η πένα αποδείχτηκε "πιο ισχυρή από το ξίφος."⁹ Το σύνολο της λογοτεχνίας ασχολείται με το βίο, αλλά ίσως χρειάζεται μία νέα αντίληψη για να αποκαλυφθεί η σχέση ανάμεσα στους ανθρώπους, τη φύση και κάθε άλλη μορφή ζωής.¹⁰ Η βιο-λογοτεχνία αντλεί έμπνευση από τους ρυθμούς του περιβάλλοντος, που δονούν και συγκινούν κάθε ανθρώπινη ψυχή. "...Είδα ένα χείμαρρο ενέργειας να ρέει από το απώτερο διάστημα, στον οποίο τα μόρια δημουργούνταν και καταστρέφονταν με ρυθμικούς παλμούς. Είδα τα άτομα των στοιχείων και αυτά του σώματός μου να συμμετέχουν σ' αυτόν τον κοσμικό χορό της ενέργειας, ένιωσα το ρυθμό του και άκουσα τον ήχο του..."¹¹

Η βιο-λογοτεχνία μπορεί να έχει και ένα άλλο νόημα: η λογοτεχνία, η οποία καλύπτει θέματα σχετικά με το βίο, αναπαριστά την καλλιτεχνική αντίληψη για το βιο-περιβάλλον και προάγει τις αξίες της βιο-πνευματικής καλλιέργειας.

Βιο-Πολιτισμός και Δημιουργικότητα

Η βιο-αισθητική ανοίγει νέους ορίζοντες και διευρύνει την ελευθερία της καλλιτεχνικής δημιουργικότητας. Οι ακόλουθες αρχές ενδιαφέρουν τους ανθρώπους που ασχολούνται με πολιτιστικές δραστηριότητες όπως οι αρχιτέκτονες, οι συγγραφείς, οι θεατρικοί συγγραφείς, οι ζωγράφοι, οι γλύπτες, οι σχεδιαστές και οι μουσικοί:

• να αναδειχθεί η καλλιτεχνική δραστηριότητα σε έκφραση σεβασμού προς όλες τις μορφές ζωής¹²
• να αντλείται έμπνευση από τα σχέδια και τις συμμετρίες που υπάρχουν στους ζωντανούς οργανισμούς για το σχεδιασμό ρούχων, στη ζωγραφική, στο χτίσιμο σπιτιών, στην αναστήλωση αγαλμάτων, στο σχεδιασμό εξιδεικευ-μένων μηχανών, ηλεκτρονικών συσκευών, ή διαστημοπλοίων, καθώς αυτά τα σχέδια θα παρουσιάζουν ταυτόχρονα τεχνικό ενδιαφέρον και καλλιτεχνική σημασία,
• να εισαχθούν στοιχεία βιο-αισθητικής στον σχεδιασμό των μελλοντικών ανθρώπινων οικιστικών εγκαταστάσεων, σε τοπικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, καθώς και στη βελτίωση αυτών που ήδη υπάρχουν. Να δημιουρ-γηθούν ευνοϊκές συνθήκες αρμονικής συνύπαρξης με όλες τις μορφές του βίου (π.χ. παγκόσμιος κήπος, οικουμενόκηπος),¹³
• να αποτελέσουν οι εικαστικές και μουσικές δημιουργίες στοιχεία αποκάλυψης της συμμετρίας και της αρμονίας που υπάρχει σε κάθε εκδήλωση της ζωής,
• να συμβάλουν οι τέχνες στη διάδοση του μηνύματος υπεράσπισης των δικαιωμάτων του βίου, στα οποία εντάσσονται και τα ανθρώπινα δικαιώματα, ιδιαίτερα το δικαίωμα σ' ένα καθαρό περιβάλλον και σε καλύτερη ποιότητα ζωής,
• στην περίπτωση της εκπαίδευσης των νέων θα πρέπει να ενισχύεται η εξοικείωση τους με θέματα που σχετίζονται με το βίο δημιουργώντας καλλιτεχνικές παραστάσεις του βίου που θα είναι κατανοητές στα παιδιά και καθιστούν σαφή τη σημασία του,
• να δείξουμε με έργα τέχνης πόσο σημαντική είναι η επαφή με όλα τα έμβια όντα και πώς οι τρόποι επικοινωνίας με το βίο ευνοούν τη διάπλαση της ανθρώπινης ψυχής και κοινωνίας.^2,3,14,15

Η αλληλεξάρτηση ανάμεσα στον ανθρώπινο πολιτισμό και το βιο-περιβάλλον γίνεται ολοένα και πιο σημαντική. "Το περιβάλλον διαμορφώνεται από τον πολιτισμό, ο οποίος, με τη σειρά του, επηρεάζεται από το περιβάλλον."¹⁶ Ο βιο-πολιτισμός αντιπροσωπεύει τη συνειδητή συμπεριφορά της ανθρωπότητας απέναντι σε αυτή την αλληλεξάρτηση. Σε όλες τις διαφορετικές μορφές του αντανακλά το πνεύμα του βίου, ο οποίος αποτελεί το δυναμικό παράγοντα ενο-ποίησης στη μελλοντική συνεξέλιξη της ανθρωπότητας και του βίο-περιβάλλοντος.

Στόχοι:

• να διαδοθούν οι νέες βιο-πολιτιστικές, ηθικές, καλλιτεχνικές και κοινωνικές αξίες, που αποτελούν πυρήνα της βιο-εκπαίδευσης,
• να ενθαρρυνθεί η άντληση έμπνευσης από την αισθητική αξία του βίου, ώστε να δοθεί διέξοδος σε νέες μορφές καλλιτεχνικής δημιουργίας,
• να μεταδοθεί το μήνυμα της ενότητας και αλληλεξάρτησης ανάμεσα στον άνθρωπο και το βιο-περιβάλλον, ώστε το αίσθημα του καθήκοντος προς το περιβάλλον να αποτελεί μέρος της πνευματικής μας καλλιέργειας και της καθημερινής μας συμπεριφοράς.

Βιβλιογραφία

1. Βλαβιανού-Αρβανίτη, Α., Oleskin, A. Biopolitics - The Bio-Environment - Bio-Syllabus, Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα, 1992.
2. Βλαβιανού-Αρβανίτη, Α., (1985) Βιοπολιτική - Διαστάσεις Βιολογίας. Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα.
3. Βλαβιανού-Αρβανίτη, Α., (1991). "International University for the Bio-Environment-A New Vision", Βιοπολιτική - το Βιο-Περιβάλλον - Τόμος III, (Α. Βλαβιανού-Αρβανίτη, Εκδ.), σελ.25-43. Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα.
4. Βλαβιανού-Αρβανίτη, Α. (1989) "Biopolitics - Bios Theory", Biopolitics - The Bio-Environment - Τόμος II, (Α. Βλαβιανού-Αρβανίτη, Εκδ.), σελ.17-31. Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα.
5. Taylor, R.T., (1989) "Cultural Diplomacy", Βιοπολιτική - το Βιο-Περιβάλλον-Τόμος II, (Α. Βλαβιανού-Αρβανίτη, Εκδ.), σελ.462-467. Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα.
6. Κεφάλαιο Βιο-Διπλωματία του παρόντος τόμου.
7. Chee, T.S., (1991) "Higher Education and the Bio-Environment", Βιοπολιτική - το Βιο-Περιβάλλον--Τόμος III, (Α. Βλαβιανού-Αρβανίτη, Εκδ.), σελ.44-54. Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα.
8. Kebe, M., (1989) "The Protection of Nature", Βιοπολιτική - το Βιο-Περιβάλλον-Τόμος II, (Α. Βλαβιανού-Αρβανίτη, Εκδ.), σελ.263. Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα.
9. Weinberg, D.R., (1989) "The Role of Literature in the March Towards Biopolitical Sanity", Biopolitics - The Bio-Environment - Τόμος II, (Α. Βλαβιανού-Αρβανίτη, Εκδ.), σελ.82-86. Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα.
10. Βλαβιανού-Αρβανίτη, Α., (1991) Βιοπολιτική - η Θεωρία του Βίου. Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα.
11. Capra, F., The Tao of Physics: An Exploration of the Parallels Between Modern Physics and Eastern Mysticism, σελ.1, Λονδίνο, 1983.
12. Ors, Y., (1991) "Biospherical Anthropocentrism: Persisting Development of the Most Advanced Species", Βιοπολιτική - το Βιο-Περιβάλλον- Τόμος III, (Α. Βλαβιανού-Αρβανίτη, Εκδ.), σελ.84-91. Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα.
13. Παπαϊωάννου, Ι.Γ., (1989) "Environment and the Role of Ekistics", Βιοπολιτική - το Βιο-Περιβάλλον--Τόμος III, (Α. Βλαβιανού-Αρβανίτη, Εκδ.), σελ.206-233. Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα.
14. Βλαβιανού-Αρβανίτη, Α., (1986) "Biopolitics - A Pathway for International Cooperation", Bulletin of the Greek Association for the United Nations, αρ. 45, Νοέμβριος 1986.
15. America 2000. An Educational Strategy. Sourcebook. 1990.
16. Educational, Informational, Social and Cultural Aspects of the Human Environment United Nations Conference on the Human Environment, Στοκχόλμη, 1972.